Door hogere temperaturen in de winter valt er in Europa steeds minder vaak sneeuw in de bergen. Sneeuw in de bergen smelt in het voorjaar en stroomt dan als smeltwater door de rivieren naar Nederland. Als er minder sneeuw valt in de bergen, komt er in Nederland dus ook minder water door de rivier in het voorjaar.

In de zomers van 2018, 2020 en 2022 viel er erg weinig neerslag in de zomer. Door deze zomers met weinig neerslag en veel verdamping door zonnestraling zijn er in deze jaren neerslagtekorten ontstaan. Door klimaatverandering zullen deze perioden met weinig neerslag in Nederland waarschijnlijk vaker voorkomen tijdens de zomermaanden.

In Nederland verdampt er door meer zonneschijn en een hogere temperatuur (als gevolg van klimaatverandering) meer water uit de bodem. Als er veel water verdampt uit de bodem (of een meer of rivier) dan kan er droogte ontstaan. Er zit dan weinig water in de bodem.

Door klimaatverandering valt er in Europa in de winter in de bergen tegenwoordig minder sneeuw en meer regen. Regen spoelt gelijk weg via de rivieren. Hierdoor komt er in de winter nu meer water door de rivieren naar Nederland.

Ook in Nederland valt er door klimaatverandering meer neerslag dan vroeger. Sinds begin vorige eeuw valt er ongeveer een kwart meer neerslag. Het regent niet vaker maar als het regent, regent het langer en harder. Vooral in de winter.

Door klimaatverandering kan het vaker voorkomen dat er in korte tijd erg veel neerslag valt. Dit noemen we weersextremen. Ook in Nederland komen deze weersextremen vaker voor. Vooral in de zomer als het erg warm is.

Door zeespiegelstijgingen is de Nederlandse kustlijn verschoven. Hierdoor zit er in de ondergrond brak tot zout grondwater. Vooral in de kustgebieden en polders zit het zoute water ondiep. Door zeespiegelstijging komt er meer druk vanuit de zee op het grondwater. De zee duwt het brakke/zoute grondwater met zijn gewicht in de polders omhoog. Hierdoor neemt verzilting toe. Verzilting neemt ook toe doordat de bodem daalt door weinig regen en waterwinning. Als de bodem daalt, komt het brakke grondwater nog dichter bij de oppervlakte. Daarbij zorgt weinig regen en waterwinning voor minder tegendruk van zoet water. Het zoute water kan dan gemakkelijker omhoogkomen. 

Verzilting gebeurt ook doordat zout water zich mengt met zoet water op de plaats waar de rivier uitkomt in zee. Bij vloed stroomt er zeewater aan het begin van de rivier over de bodem. Dit komt omdat zout water zwaarder is dan zoet water. Hierdoor zakt het naar de bodem. Hoe hoger de zeespiegel, hoe verder het zoute water in de rivier dringt. Als het water in de rivier laag staat, komt het zoute water nog verder.

Planten sterven en biodiversiteit neemt af  

Als het een tijdlang te weinig regent, daalt het grondwater onder het niveau waarop planten wortelen. Planten raken dan beschadigd of sterven. Planten raken ook beschadigd door een slechte samenstelling of kwaliteit van het water. Daarnaast verzuurt en verzilt de bodem als het grondwaterpeil zakt. Als er plantensoorten verdwijnen heeft dit negatieve gevolgen voor de biodiversiteit omdat deze planten voedselbronnen zijn voor insecten en andere diersoorten. Hierdoor vallen belangrijke schakels in het ecosysteem weg. 

Plagen en ziekten

Als er plantensoorten verdwijnen en de biodiversiteit afneemt, ontstaan er gemakkelijker plagen doordat natuurlijke vijanden verdwijnen uit het ecosysteem. Ook zijn plantensoorten die verzwakt zijn door droogte of een slechte waterkwaliteit minder weerbaar tegen plagen en ziekten.

Bosbranden

Als de natuur te droog is, ontstaan er sneller bosbranden.

Onvoldoende water of verzilt water zorgt ervoor dat gewassen uitdrogen. Hierdoor groeien zij niet goed of sterven zij af waardoor oogsten kunnen mislukken. Boeren lopen dan inkomsten mis. Ook krijgen boeren mogelijk hogere kosten door het beregenen van gewassen. Veetelers moeten aanvullend voedsel inkopen als het mais of gras niet goed groeit. 

Als er minder waterafvoer is in de rivieren tijdens droge periodes is er ook minder zoet water voor de industrie. Bijvoorbeeld voor koeling. Vooral de energiesector heeft veel koelwater nodig. Daarnaast kan weinig water in rivieren het varen op binnenwateren onmogelijk maken. Schepen kunnen minder zwaar geladen worden. Tenslotte kunnen bedrijven problemen krijgen met het lozen van afvalwater op rivieren met weinig water. Als er weinig water in een rivier is, nemen de concentraties van afvalstoffen toe. Mogelijk worden de concentraties dan hoger dan wettelijk is toegestaan.

Drinkwater kan duurder worden

Het wordt steeds lastiger voor drinkwaterbedrijven om vergunningen te krijgen voor het winnen van drinkwater. Doordat de waterkwaliteit op veel plaatsen slecht is, is bovendien niet al het oppervlaktewater geschikt voor drinkwater. Drinkwaterbedrijven moeten daarom meer investeren in het zuiveren van drinkwater. Dit zorgt voor extra kosten. Op termijn kan het water hierdoor duurder worden.

Duurder voedsel door mislukte oogsten

Door droogte kunnen oogsten mislukken en kan voedsel duurder worden. De concurrentie om voedsel wordt groter.

Groter risico op overstromingen  

Door droogte kunnen dijken scheuren of breken. Hierdoor wordt het risico op overstromingen groter.

Schade aan infrastructuur 

Als het grondwaterpeil in veen lager wordt, kan dit ervoor zorgen dat veen compact wordt en blijft. Hierdoor kan de bodem dalen en kunnen bijvoorbeeld woningen, bruggen en wegen verzakken.

Meer CO2 in de lucht

Als veengronden droogvallen komt er CO2 vrij. Dit draagt weer bij aan klimaatverandering waardoor het risico op droogte nog groter wordt. Hierdoor ontstaat een vicieuze cirkel. 

Voor de landbouw is veel water schadelijk: het bewerken van het land is lastiger omdat zware landbouwmachines in de bodem wegzakken. Daarnaast verslechtert de bodemstructuur waardoor schade ontstaat aan gewassen door rot en zuurstofgebrek.

In Nederland stromen veel grote rivieren richting de zee. Ook ligt een kwart van Nederland onder de zeespiegel. De lage ligging en de vele rivieren, beken en meren maken Nederland kwetsbaar voor overstromingen. Zonder beschermingsmaatregelen zoals dijken, waterkeringen en dammen zou ongeveer de helft van Nederland het risico lopen om te overstromen. 

Door extreme neerslag in de zomer en meer water in de rivier in de winter wordt het risico op overstromingen in Nederland groter. In stedelijke gebieden kan dit zorgen voor veel overlast: straten en huizen kunnen onderlopen doordat de riolering de extreme neerslag niet snel genoeg kan afvoeren en water niet snel genoeg de bodem in kan zakken.

Zout water is niet geschikt voor de teelt van de meeste gewassen. Hierdoor kunnen oogsten mislukken.

Zout water is minder geschikt als bron voor drinkwater omdat er eerst zoet water van gemaakt moet worden. Dit kost energie en is hierdoor minder efficiënt.

Om verzilting te stoppen wordt verzilt water in bijvoorbeeld sloten en beken vaak doorgespoeld met zoet water. Hoe meer gebieden verzilten, hoe meer zoet water nodig is om deze door te spoelen. Door klimaatverandering zal er daarom steeds meer zoet water nodig zijn voor het doorspoelen van verzilte gebieden. Het alternatief is om deze gebieden te laten verzilten en gewassen te verbouwen die groeien op zilte grond. 

Waterkeringen: sterke dijken, dammen, stuwen en stormvloedkeringen

Zonder de maatregelen die Nederland neemt om grote hoeveelheden water aan te kunnen zou ongeveer de helft van Nederland het risico lopen op overstroming. Het versterken van waterkeringen zoals dijken, dammen, stuwen en stormvloedkeringen beschermt ons land als er veel water door de rivieren stroomt. 

Ruimte aan de rivier

Doordat de hoeveelheid water in de rivieren in de winter groter wordt, neemt in Nederland de kans op overstromingen in de omgeving van grote rivieren toe. Om het risico op overstromingen van rivieren te verkleinen, geven we rivieren in Nederland nu letterlijk meer ruimte. Hierdoor kunnen rivieren meer water afvoeren zonder dat dit een gevaar oplevert voor de omgeving. Meer ruimte geven aan de rivier betekent wel dat er minder ruimte is voor andere bestemmingen zoals woningen of industrie. Hierdoor ontstaat er in Nederland steeds vaker een strijd om de ruimte.

Wateropslag

Wateropslag zorgt ervoor dat een teveel aan water tijdelijk kan worden opgeslagen zodat het risico op overstroming kleiner wordt. Hieronder lees je meer over wateropslag in Nederland.

Wateropslag creëert een waterbuffer voor droge periodes. Water kan in Nederland worden opgeslagen in de bodem of het oppervlaktewater. Door water minder snel te laten weglopen via beken en sloten krijgt meer water bijvoorbeeld de kans om in de bodem te zakken.’ 

In landbouwgebieden kan water bijvoorbeeld vastgehouden worden door sloten minder diep te maken. Hierdoor wordt er minder water direct afgevoerd doordat een deel in de grond trekt. Boeren moeten dan misschien wel overschakelen op andere manieren van boeren zoals natte teelt of agrarisch natuurbeheer. In natuurgebieden kunnen kronkelende beken of vennen en vijvers zorgen voor meer wateropslag. En in stedelijke gebieden waar veel mensen wonen, kan water beter worden opgeslagen door waterdoorlatende bestrating en meer beplanting.  

Om verzilting tegen te gaan wordt verzilt water in bijvoorbeeld beken en sloten doorgespoeld met zoet water uit oppervlaktewater uit een ander gebied. Het nadeel hiervan is wel dat het de strijd om zoet water nog groter maakt.